თანამედროვე მსოფლიო ფინანსურ-ეკონომიკური კრიზისის წარმოშობის მიზეზები

2008 წელს აშშ-ს ეკონომიკამ ფინანსური კრიზისი განიცადა. ამ დროის მოვლენებიდან ზოგიერთი მოგვაგონებდა 1930-იანი წლების მოვლენებს, რის გამოც ანალიტიკოსები შიშობდნენ, რომ ადგილი ექნებოდა ეკონომიკური აქტივობის მორიგ სერიოზულ ვარდნას და უმუშევრობის მნიშვნელოვან ზრდას.

აშშ-ს აკადემიური წრეების (მაგალითად, ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორის გრეგორი მენქიუს, მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის პროფესორის ოლივიე ბლანშარის და სხვათა) ოფიციალური ვერსიით, 2008 წლის კრიზისს თავისი წინაისტორია გააჩნია. რამდენიმე წლით ადრე საცხოვრებელი სახლების ბაზარი ბუმით ხასიათდებოდა [1, გვ. 588; 2, 182]. აღნიშნულ ბუმს რამდენიმე წყარო გააჩნდა. კერძოდ, ის გამოწვეული იყო მეტისმეტად დაბალი საპროცენტო განაკვეთებით. როგორც ცნობილია, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ შეამცირა საპროცენტო განაკვეთები ისტორიულად უპრეცედენტო დაბალ დონემდე 2001 წლის რეცესიის შემდეგ. დაბალმა საპროცენტო განაკვეთებმა სტიმული მისცა ეკონომიკის გაჯანსაღებას, მაგრამ ამავე დროს ძალზე გაიაფდა იპოთეკური კრედიტით სარგებლობა და საცხოვრებელი სახლების ყიდვა, რამაც, თავის მხრივ, ხელი შეუწყო საცხოვრებელ სახლებზე ფასების ზრდას.

ამ შედეგებიდან პირველი იყო იპოთეკური დეფოლტებისა და დაგირავებული ქონების გამოსყიდვის უფლებების ჩამორთმევის მნიშვნელოვანი ზრდა. საბინაო ბუმის პერიოდში, მრავალმა ბინათმფლობელმა თავისი სახლი გამოისყიდა, ძირითადად, ნასესხები ფულით და მინიმალური თავდაპირველი შენატანით. როდესაც ფასები სახლებზე შემცირდა, აღნიშნული ბინათმფლობელები აღმოჩნდნენ შემდეგი ფაქტის წინაშე: მათ უფრო მეტი მართებდათ თავიანთ იპოთეკურ სესხებზე ბანკების მიმართ, ვიდრე მათი სახლი ღირდა. მრავალმა მათგანმა საერთოდ შეწყვიტა საკუთარი სესხის დაფარვა. ბანკებმა, რომლებიც ემსახურებოდა იპოთეკურ კრედიტებს, დეფოლტებზე უპასუხეს იმით, რომ გირაოს გამოსყიდვის უფლების ჩამორთმევით მიიღეს სახლები და დაიწყეს მათი გაყიდვა. ბანკების მიზანი იყო ამოეღოთ იმდენი თანხა, რამდენსაც შეძლებდნენ. მაგრამ, გასაყიდად გატანილი სახლების რაოდენობის ზრდამ კიდევ უფრო გაამწვავა ბინებზე ფასების სპირალისებური ვარდნის პროცესი.

მეორე შედეგი იყო ფინანსური ინსტიტუტების ძალიან დიდი დანაკარგები, რომლებიც ფლობდნენ იპოთეკით უზრუნველყოფილ ფასიან ქაღალდებს. მაღალრისკიანი იპოთეკური კრედიტების საყიდლად მსხვილი თანხების სესხებით, აღნიშნული კომპანიები ფსონს დებდნენ იმაზე, რომ შენარჩუნდებოდა სახლებზე ფასების ზრდა; როდესაც აღნიშნული ფსონი მცდარი აღმოჩნდა, ისინი უკვე გაბანკროტებულნი იყვნენ ან ძალიან ახლოს იყვნენ ბანკროტობასთან. თვით ჯანსაღმა ბანკებმაც კი შეწყვიტეს ერთმანეთის მიმართ ნდობა და დაიწყეს თავის არიდება ბანკთაშორისი დაკრედიტებისგან, რადგანაც ძალიან რთული იყო იმის განჭვრეტა, თუ რომელი ინსტიტუტი იქნებოდა ბიზნესიდან გასვლის (ბანკროტობის) რეალური კანდიდატი. ფინანსურ ინსტიტუტებში სწორედ ამ დიდი დანაკარგების, ფართოდ გავრცელებული შიშისა და უნდობლობის გამო, ფინანსური სისტემა უუნარო აღმოჩნდა მოეხდინა გადახდისუნარიანი კლიენტების დაკრედიტებაც კი.

მესამე შედეგი საფონდო ბაზრებზე ფასიანი ქაღალდების კურსის ძლიერი ვარდნა იყო. კომპანიები, როგორც წესი, ეყრდნობიან ფინანსურ სისტემას ბიზნესის გასაფართოებლად საჭირო ფინანსური რესურსის მისაღებად ან საკუთარი მოკლევადიანი ფულადი ნაკადების სწორი მენეჯმენტის უზრუნველსაყოფად. იმ ფინანსურ სისტემაში, რომელიც ნაკლებად უნარიანია შეასრულოს თავისი ჩვეულებრივი ოპერაციები, მრავალი კომპანიის რენტაბელობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება, რადგანაც რთული იყო იმის გაგება, თუ რამდენად გაუარესდებოდა სიტუაცია, საფონდო ბაზრის ვოლატილურობამ მიაღწია იმ დონეებს, რომელიც 1930-იანი წლების შემდეგ არავის უნახავს.

უფრო მაღალი ვოლატილურობა, თავის მხრივ, იწვევს მომხმარებელთა ნდობის შემცირებას. გაურკვევლობის გამო, შინამეურნეობები იწყებენ ხარჯების გეგმების გადავადებას, გრძელვადიანი გამოყენების საქონლებზე დანახარჯები მკვეთრად მცირდება. საბოლოოდ, ეკონომიკა განიცდის ერთობლივი მოთხოვნის მასშტაბურ ვარდნას.

აშშ-ს მთავრობამ ძალზე ენერგიული ნაბიჯები გადადგა, როგორც კი კრიზისი გაღრმავდა: პირველი, ფედ-მა შეამცირა ფედერალურ ფონდებზე განაკვეთი, 2007 წლის სექტემბერში არსებული 5.25%-დან, თითქმის ნულამდე 2008 წლის დეკემბრისათვის. მეორე, კიდევ უფრო უჩვეულო ნაბიჯი გადაიდგა კონგრესის მიერ 2008 წლის ოქტომბერში, როცა მან დაახლოებით 800 მლრდ დოლარი გამოუყო ხაზინას იმისთვის, რომ გადარჩენილიყო ფინანსური სისტემა [1, გვ. 589]. ამგვარად, ხაზინამ ფონდები განათავსა საბანკო სისტემაში, რომელთა გამოყენება ბანკებს სესხების გასაცემად შეეძლოთ; ამ ფონდების სანაცვლოდ, აშშ-ს მთავრობა ბანკების თანამფლობელი გახდა, უკიდურეს შემთხვევაში, დროებით მაინც. გადარჩენის მიზანი (ანუ "კატაპულტირება", როგორც ამას ზოგჯერ უწოდებენ) იყო უოლ-სტრიტზე ფინანსური კრიზისის შეჩერება და ტოტალური დეპრესიის პროვოცირების აღმოფხვრა. საბოლოოდ, როცა ბარაკ ობამა გახდა პრეზიდენტი 2009 წლის იანვარში, ერთობლივი მოთხოვნის გასაფართოებლად მისი პირველი წინადადება სახელმწიდო ხარჯების მნიშვნელოვანი ზრდა იყო.

დეპოზიტების მიხედვით უარყოფით საპროცენტო განაკვეთზე გადასვლის მოტივაცია და დასაბუთება რამდენადმე განსხვავებული იყო ცენტრალური ბანკებისათვის. შვედეთის ცენტრალურმა ბანკმა და ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა თავიანთი გადაწყვეტილება, უპირველეს ყოვლისა, ახსნეს იმით, რომ შვედეთისა და ევროზონის ეკონომიკებში დეფლაციის საშიშროება წარმოიშვა. მათი აზრით, უარყოფითი განაკვეთი ფულს უფრო ხელმისაწვდომს გახდის და შეძლებს შექმნას მინიმალური ინფლაცია თუნდაც. შვეიცარიისა და დანიის ეროვნულმა ბანკებმა წინა პლანზე დააყენეს თავიანთი ეროვნული ფულადი ერთეულების (შვეიცარიული ფრანკისა და დანიური კრონის) კურსის ძლიერი ზრდის საშიშროება. ასეთი საშიშროება წარმოიქმნა ევროზონაში კრიზისული პროცესების, ინვესტორების მიერ ევროს მიმართ მზარდი უნდობლობისა და ევროზონიდან შვეიცარიისა და დანიის საბანკო სისტემაში კაპიტალის მკვეთრად გაძლიერებული მიდინების გამო. ყოველ შემთხვევაში, ოთხი ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელები აცხადებდნენ ასევე იმის შესახებ, რომ აუცილებელი იყო ეკონომიკური განვითარების სტიმულირება, ხოლო ამისათვის არ უნდა ყოფილიყო წახალისებული თავისუფალი კაპიტალის განთავსება ბანკების დეპოზიტებზე. ცენტრალური ბანკების დეპოზიტებზე უარყოფითი საპროცენტო განაკვეთების დაწესება მოწოდებულია იმისკენ, რომ კომერციული ბანკები მიუბრუნდნენ ეკონომიკის რეალურ სექტორს.

უარყოფითი განაკვეთებისადმი გადასვლის ეფექტი ძალზე მოკრძალებული იყო. მაგალითად, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა 2014 წლის ზაფხულში დააწესა განაკვეთი -0,10%-ის დონეზე. ამ ღონისძიებამ ვერ შეამცირა დეფლაციის საშიშროება ევროზონის ქვეყნებში, ამიტომ, ევროპის ცენტრალურ ბანკს მოუწია განაკვეთის კიდევ უფრო შემცირება. ბოლო შემცირება შედგა 2015 წლის დეკემბერში, როცა განაკვეთი დაწესდა მინუს 0,30%-ის დონეზე. ჯერ კიდევ 2015 წლის ზაფხულში, ევროპის ცენტრალური ბანკის მეთაური მარიო დრაგი აცხადებდა, რომ მინუს 0,20%-ის ქვემოთ განაკვეთი არასოდეს დაეშვებოდა. დაახლოებით იგივე ხდებოდა სხვა ცენტრალურ ბანკებში. შვეიცარიის ცენტრალურმა ბანკმა 2014 წლის დეკემბერში დაიწყო -0,25%-იანი განაკვეთით, ხოლო ერთი წლის შემდეგ, ის უკვე დავიდა -0,75%-მდე. შვედეთის ცენტრალური ბანკი 2015 წლის ზაფხულში იძულებული გახდა დამატებით შეემცირებინა საპროცენტო განაკვეთი. ეს იყო შვედური კრონის კურსის ზრდის მიმართ რეაქცია. კურსის ზრდა კი, თავის მხრივ, განპირობებული იყო საბერძნეთის ირგვლივ არსებული მოვლენებით (მოსალოდნელი დეფოლტით და ევროზონის კრიზისით), რამაც გააძლიერა კაპიტალის გაქცევა ევროზონიდან მეზობელ ევროპულ ქვეყნებში [3, გვ. 307].

იაპონიის ბანკი "უარყოფითი განაკვეთების" კლუბის მეხუთე წევრი გახდა. დასავლეთის მთელი რიგი ცენტრალური ბანკები ყურადღებით ადევნებენ თვალყურს უარყოფითი საპროცენტო განაკვეთების ექსპერიმენტს. იმავე ინგლისის ბანკმა უკვე არაერთხელ განაცხადა, რომ არ გამორიცხავს შესაძლებლობას, მიბაძოს კონტინენტური ევროპის ცენტრალური ბანკების მაგალითს. ის შეიძლება გახდეს კლუბის მეექვსე წევრი. მეშვიდე პოტენციურ წევრად ექსპერტები მიიჩნევენ ნორვეგიის ცენტრალურ ბანკს.

რასაკვირველია, ცენტრალური ბანკების დეპოზიტებზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირება გარდაუვალად აისახება ეკონომიკის ფულად-საკრედიტო და ფინანსური სფეროს ყველა სხვა პარამეტრზე.

პირველი, თითქმის სინქრონულად, სადეპოზიტო განაკვეთის შემცირებასთან ერთად, ადგილი აქვს საპროცენტო განაკვეთების შემცირებას ცენტრალური ბანკების აქტიური (საკრედიტო) ოპერაციების მიხედვით. ეს არის რეფინანსირების განაკვეთები, რეპო-ოპერაციებზე განაკვეთები და ა.შ.. ზოგიერთი ცენტრალური ბანკი საერთოდ უფასოდ თავაზობს კომერციულ ბანკებს ფულს. აი, როგორ გამოიყურებოდა სურათი 2015 წლის ბოლოსათვის: ევროპის ცენტრალური ბანკი - 0,05% (რეფინანსირების ძირითადი განაკვეთი); დანიის ეროვნული ბანკი - 0,50% (ლიკვიდობის დეფიციტის დაფინანსების განაკვეთი); შვეიცარიის ეროვნული ბანკი - 0,05% (დაკრედიტების განაკვეთი). შვედეთის ცენტრალურ ბანკს რეპოოპერაციაზე ჰქონდა უარყოფითი განაკვეთიც კი - მინუს 0,35%. მარტივად რომ ვთქვათ, ფული ხდება იაფი და თითქმის უფასოც კი კერძო ბანკებისათვის.

მეორე, ცენტრალური ბანკების დეპოზიტებზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირების კვალდაკვალ მცირდება განაკვეთები კომერციული ბანკების დეპოზიტებზე უარყოფითი განაკვეთების დაწესებამდე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კომერციული ბანკები აწესებენ საკომისიო გადახდებს ანგარიშების გახსნასა და წარმოებაზე. განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია მსოფლიოს ერთ-ერთი უმსხვილესი ბანკის HSBC-ის (The Hongkong and Shanghai Banking Corporation) განცხადებამ [4]. 2015 წლის ზაფხულში მან გააფრთხილა სხვა ბანკები, რომ იწყებდა საკომისიოს დაწესებას დეპოზიტებზე ევროებში, დანიურ და შვედურ კრონებში, ასევე შვეიცარიულ ფრანკებში. ეს ვალუტები იმ ქვეყნებისაა, რომელთა ცენტრალურმა ბანკებმა შემოიღეს უარყოფითი განაკვეთები დეპოზიტებზე. HSBC ჯერჯერობით აწარმოებს გადახდებს მხოლოდ სხვა კომერციული ბანკების ანგარიშების მიხედვით, რაც არ ეხება ინდივიდუალურ და კორპორაციულ კლიენტებს. HSBC- მდე უარყოფითი განაკვეთები შემოიღეს შვეიცარიულმა ბანკებმა. ისინი იღებდნენ საკომისიოს ზოგიერთი ინსტიტუციური ანგარიშებიდან, მაგრამ არა ჩვეულებრივი საცალო ანაბრებიდან. 2016 წლის ზაფხულში გერმანიისა და დანიის მთელმა რიგმა მცირე კომერციულმა ბანკებმა განაცხადეს, რომ შეუძლიათ ფასიანი გახადონ დეპოზიტები საცალო კლიენტებისათვის. მართალია, ზოგიერთ შემთხვევაში კერძო ბანკები დეპოზიტებზე უარყოფითი პროცენტების შემოღებას (ანუ ფულის შენახვაზე გადახდებს) არამხოლოდ ცენტრალური ბანკების საპროცენტო პოლიტიკით ხსნიან, არამედ იმით, რომ 2007-2009 წლების ფინანსური კრიზისის შემდეგ გამკაცრდა საბანკო საქმიანობის რეგულირება. კერძოდ, ამერიკული ბანკი JP Morgan აცხადებდა, რომ სწორედ ამ მიზეზის გამო იწყებდა საკომისიოს დაწესებას ზოგიერთი თავისი უმსხვილესი კლიენტების დეპოზიტებიდან.

მესამე, ცენტრალური ბანკების საპროცენტო პოლიტიკა ახდენდა და ახლაც ახდენს ძლიერ გავლენას სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე. კერძოდ, თავდაპირველად მოხდა ასეთ ქაღალდებზე შემოსავლიანობის შემცირება, შემდეგ მათი ნაწილი გადავიდა მინუსიან ზონაში. სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებზე საპროცენტო განაკვეთის ასეთი მოძრაობა ნაწილობრივ განპირობებულია საბაზრო მექანიზმების მოქმედებით (ქაღალდების ბაზარზე და დეპოზიტების ბაზარზე პირობების გამოთანაბრებით). ზოგჯერ სახელმწიფო მიზანმიმართულად ატარებს თავის ქაღალდებზე შემოსავლიანობის შემცირების პოლიტიკას, მაგალითად, იმისათვის, რომ შერბილდეს უცხოელი ინვესტორების მოდინება და აღიკვეთოს ეროვნული ვალუტების მკვეთრი გაძვირება.

მასმედია ძირითად ყურადღებას უთმობდა და უთმობს აშშ-ს სახაზინო ვალდებულებებს. ეს არცაა გასაკვირი, რადგანაც მასზე მოდის მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის ცენტრალური ბანკების საერთაშორისო რეზერვების ძირითადი ნაწილი. ინსტიტუციური ინვესტორების (საივესტიციო ფონდების, საპენსიო ფონდების, სადაზღვევო კომპანიების და ა.შ.) პორტფელების დიდი ნაწილი ასევე შედგება აშშ-ს ხაზინის ფასიანი ქაღალდებისგან, ე. წ. "თრეჟარებისგან" (Treasures). ამ ქაღალდების შემოსავლიანობა ბოლო წლებში განუხრელად მცირდებოდა. მრავალთათვის, როგორც ჩანს, გამოცანად რჩება შემდეგი ფაქტი: რატომაა, რომ ცენტრალური ბანკები, სუვერენული ფონდები, სხვა ინსტიტუციური ინვესტორები ყიდულობენ ამერიკულ ფასიან ქაღალდებს წმინდა სიმბოლური პროცენტებით? პასუხი მარტივია: იმიტომ, რომ სხვა მრავალ სახაზინო ვალდებულებებზე ის კიდევ უფრო დაბალი ან სულაც უარყოფითია. პირველი სახაზინო ვალდებულებები უარყოფითი პროცენტებით გამოჩნდა ევროპაში ჯერ კიდევ ექვსი წლის წინათ. მაშინ ეს ეგზოტიკა იყო, დღეს კი - ნორმაა.

გასულ წელს ბანკმა - JP Morgan, გამოაქვეყნა ზოგიერთი მონაცემი იმის შესახებ, რომ ევროკავშირის ქვეყნების დაახლოებით 1,7 ტრლნ დოლარის ღირებულების ობლიგაციებს, 1 წელზე მეტი დაფარვის ვადით, გააჩნიათ უარყოფითი შემოსავლიანობა. ამას უნდა დაემატოს შვედეთის, შვეიცარიისა და დანიის 1 ტრლნ დოლარის ღირებულების ანალოგიური ობლიგაციები. საბოლოოდ, ფინანსურ ბაზრებზე ერთი წლით ადრე მიმოიქცეოდა იაპონური ობლიგაციები უარყოფითი შემოსავლიანობით 1,8 ტრლნ დოლარის ოდენობით. გასულ წელს პირველად ბაზარზე "უარყოფითი" ფასიანი ქაღალდებით გამოვიდა ფინეთი [3, გვ. 307].

ჯერ კიდევ ერთი წლის წინათ, სახელმწიფო ობლიგაციები მინუსი ნიშნით, სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების მსოფლიო მოცულობის მხოლოდ 6,8%-ს შეადგენდა, ხოლო 2016 წლის 1 თებერვლისათვის, Deutsche Bank-ის შეფასებით, უარყოფითი შემოსავლიანობის მქონე ობლიგაციების წილი 25%-მდე გაიზარდა. თუ დღეისათვის აშშ-ს სახაზინო ფასიან ქაღალდებს 2 წლამდე დაფარვის ვადით გააჩნია შემოსავლიანობა პლუს 0,72%-ის ოდენობით, ანალოგიურ ქაღალდებს გერმანიაში გააჩნია მინუს 0,50%, იაპონიაში - მინუს 0,17%.

მეოთხე, უარყოფითი საპროცენტო განაკვეთების ეპიდემია გავრცელდა კორპორაციული ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე. დავოსის 2016 წლის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე გაჟღერდა Bank of Amerika Merrill Lynch-ის (BAML) საინფორმაციო-ანალიტიკური სამსახურის მონაცემები. BAML-ის შეფასების თანახმად, ევროპული კორპორაციული ობლიგაციები დაახლოებით 65 მლრდ ევროს (71 მლრდ დოლარის) ოდენობით იყიდება უარყოფითი შემოსავლიანობით; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ინვესტორები, რომელთაც გააჩნიათ აღნიშნული ფასიანი ქაღალდები, ფულს კარგავენ. ასეთი ფულით მუშაობას ამჯობინებენ კონსერვატიული ინვესტორები, რომელთათვისაც საიმედოობა და უსაფრთხოება უფრო მაღლა დგას, ვიდრე შემოსავლიანობა. ასეთი ფასიანი ქაღალდის კლასიკური მაგალითია ცნობილი შვეიცარიული კომპანია "ნესტლეს" კორპორაციული ობლიგაციები. კომპანიის ხელმძღვანელები თვლიან, რომ მათი ობლიგაციები არაფრით ჩამორჩება დასავლეთის წამყვანი ქვეყნების სახაზინო ფასიან ქაღალდებს და მათ პრეტენზია აქვთ ჩართულ იქნეს აღნიშნული ობლიგაციები სოლიდური ინსტიტუციური ინვესტორების პორტფელში [5].

მეხუთე, კორპორაციული ფასიანი ქაღალდების ბაზრებზე ხარისხიან ფასიან ქაღალდებზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირების ტენდენციას ეწინააღმდეგება სხვა ფასიან ქაღალდებზე საპროცენტო განაკვეთების ამაღლება. ძლიერდება საპროცენტო განაკვეთების პოლარიზაცია: ერთ პოლუსზე იმყოფება ხარისხიანი კორპორაციული ქაღალდები, დაბალი ან სულაც უარყოფითი განაკვეთებით; მეორე პოლუსზე, როგორც თოვლის გუნდა, ისე იზრდება სპეკულაციური კორპორაციული ქაღალდების მოცულობა, რომელიც შეიძლება მივაკუთვნოდ "გადასაყრელთა" თანრიგს. სპრედი (სახელმწიფო სესხების განაკვეთის პროცენტზე დანამატი), რომელსაც იხდიან "გადასაყრელი" ობლიგაციების ემიტენტები, თითქმის 3,5 პროცენტული პუნქტით გაიზარდა 2015 წლის მარტიდან. დღეისათვის განსხვავება თითქმის ისეთივეა, როგორიც იყო 2011 წელს ევროს კრიზისის დროს, თუმცა სანახევროდ ნაკლებია, ვიდრე 2008 წელს Lehman Brothers-ის კოლაპსის შემდეგ. ამასთან, განაკვეთები, რომლის მიხედვითაც დაბალხარისხიანი, ანუ "გადასაყრელი" ობლიგაციების ემისია ხდებოდა, 2015 წელს სწრაფად იზრდებოდა. "გადასაყრელი",  (ანუ "ტოქსიკური") ობლიგაციების წილმა, რაც ხვდებოდა "მაღალრისკიანების" კატეგორიაში (რომლებზეც შემოსავლიანობა 10 პროცენტული პუნქტით მაღალია, ვიდრე სახაზინო ობლიგაციებზე), 2016 წლის დასაწყისში 29,6%-ს მიაღწია, ერთი წლის წინანდელ 13,5%-თან შედარებით. სარეიტინგო სააგენტო S&P-ის მონაცემებით, ეს "ტოქსიკური" ბაზრის ყველაზე მაღალი დონეა 2009 წლიდან [5].

უნდა აღვნიშნოთ, რომ "გადასაყრელი ობლიგაციების" მოცულობის ზრდას ფინანსურ ბაზრებზე ხელი შეუწყო არამხოლოდ ცენტრალური ბანკების საპროცენტო პოლიტიკამ, არამედ ე.წ. "რაოდენობრივი შერბილების" პოლიტიკამაც. აშშ-ს ფედი და ინგლისის ბანკი ამცირებდნენ თავიანთ საპროცენტო განაკვეთებს, მაგრამ მათ ის მაინც არ დაუყვანიათ მინუსებამდე. თუმცა, სწორედ ამ ორმა ცენტრალურმა ბანკმა მოახდინა რაოდენობრივი შერბილების ყველაზე მასშტაბური პროგრამების რეალიზაცია. მითითებული პროგრამები წარმოადგენდა ცენტრალური ბანკების მიერ სახელმწიფო ობლიგაციების (სრულიად სხვადასხვა ხარისხის) შესყიდვას, რამაც შეამცირა მათი შემოსავლიანობა. აშშ-ს სამთვიანი სახაზინო ვალდებულებების შემოსავლიანობა 2015 წელს დაეცა ნულოვან დონემდეც კი. მსგავს სიტუაციაში მრავალ ინვესტორს არ დარჩა სხვა არჩევანი, გარდა იმისა, რომ გადართულიყვნენ მცირეშემოსავლიანი ან "ნულოვანი" სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდებიდან კორპორაციულ ფასიან ქაღალდებზე. საბოლოოდ, ცენტრალურმა ბანკებმა მოახდინეს არც ისე მაღალი ხარისხის კორპორაციულ ობლიგაცებზე მოთხოვნის სტიმულირება, ხოლო მათ შორის ზოგიერთი, მოხვდა რა კერძო ინვესტორების პორტფელში, მალე "გადასაყრელი" აღმოჩნდა. რაღაც მომენტში "გადასაყრელი" ქაღალდების მფლობელებს შეიძლება ნერვებმა უმტყუნონ და დაიწყონ ამ ქაღალდების მასობრივი, არაკონტროლირებადი თავიდან მოშორება...

ამგვარად, დასავლეთის ცენტრალური ბანკების პოლიტიკამ საპროცენტო განაკვეთის შემცირების მხრივ, "რაოდენობრივ შერბილებებთან" ერთად, შექმნა ყველა პირობა მსოფლიო ფინანსური კრიზისის მეორე ტალღის დასაწყებად.

 ლიტერატურა:

1. Mankiw N. Gregory, Macroeconomics, 9th edition, Harvard University, Worth publishers, 2016
2. Blanchard O., Johnson R. David, Macroeconomics, 6th edition, Pearson, 2013
3. Катасонов В. Ю. Смерть денег. Куда ведут мир `хозяева денег~. Метаморфозы долгового капитализма. – М.: Книжный мир, 2016.
4. http://www.wsj.com/articles/the-upside-down-world-of-negative-interest-rates-1460643111
5. http://www.fondsk.ru/news/2016/02/06/procentnoe-zazerkale-centrobankov-sozdalo-uslovija-dlja-vtoroj-volny-mirovogo-finansovogo-krizisa-38462.html